Het onderduikgeversmonument aan de Waag in Vlaardingen

VLAARDINGEN - Elk jaar gaat in de maand maart terecht veel aandacht naar het Vlaardingse Geuzenmonument (1983). Veel minder bekend, maar zeker niet minder belangrijk, is het Onderduikgeversmonument dat slechts enkele meters van dat Geuzenmonument verwijderd is.  

In oktober 1999 presenteerde de Stichting Monument Vlaardingen haar plannen om te komen tot een blijvend eerbetoon aan Vlaardingers die in de Tweede Wereldoorlog met gevaar voor eigen leven (veelal) Joodse onderduikers in huis hadden genomen. Daarbij had men een monument voor ogen aan de zijkant van de eeuwenoude Waag bij de Grote Kerk aan de Markt, vlakbij het Geuzenmonument van Leen Droppert.

Het initiatief hiervoor was genomen door een aantal van die onderduikers en hun nabestaanden. Onder hen Fred Stranders die als kind, gescheiden van zijn in Vlaardingen ondergedoken ouders, de oorlog elders door onderduiken overleefde. Samen met John Don (zoon van de onderduikgevers G. Don en W.J. Don-Uittenbroek), prof. Cees van Halem (expert m.b.t. de plaats van het joodse volk in het na-oorlogse protestantisme), Marinus Elenbaas (bankier) en Jan Anderson (museumdirecteur) vormde hij het bestuur van die stichting.

Het stichtingsbestuur kwam goed beslagen ten ijs, want het pleegde vooraf veel overleg met het Vlaardingse gemeentebestuur, de stadsarchivaris, de kerkvoogdij van de Grote Kerk en ook met Monumentenzorg, want de Waag is een Rijksmonument.

De Amsterdamse kunstenaar Harry Visser die van 1942 tot 1945 zelf ook als kind in Vlaardingen (bij Gerrit en Geert Jansen, Narcisplein 12) was ondergedoken, ontwierp dat monument. Het werd een kunstzinnige plaquette met een deur (die voor hem pas op 8 mei 1945 openging) met daarop de tekst: 

‘Degene die één mensenleven redt, redt de gehele mensheid. Gezegde uit de Joodse traditie. Opgedragen aan de tientallen gezinnen in deze stad die met gevaar voor eigen leven Joodse landgenoten tijdens de tweede wereldoorlog een schuilplaats hebben geboden, waardoor bijna alle Joodse onderduikers konden worden gered. De namen van de onderduikgevers zijn vastgelegd in een document dat in het stadhuis ter inzage ligt.’

Op 11 juni 2002 hield oud-politicus en ‘onderduik-ervaringsdeskundige’ Ed van Thijn (1934) een aangrijpende toespraak, waarna het monument door twee zonen van de eveneens geredde onderduiker Fred Stranders (1933) werd onthuld. In 2012 publiceerde Fred Stranders zijn boek "Onderduiken doe je zo". Vier jaar later verscheen daarvan een nieuwe uitgave gecombineerd met "De brief van mijn vader"van de hand van Freds vader Ben Stranders. Stranders sr. schreef in juli 1945 een uitgebreide brief aan zijn beste vrienden, waarin hij hen verslag deed van het leed dat hij met zijn gezin tijdens de Duitse bezetting had ondervonden. Hij gaf daarin met name aandacht aan de onderduiktijd in Vlaardingen, waarin twaalf mensen zich in een kleine ruimte moesten verbergen.

Zoon Fred Stranders gaat in "Onderduiken doe je zo" gedetailleerd in op zijn verblijf op zes onderduikadressen in Midden-Nederland en de doorlopende angst die dat onderduiken met zich meebracht. Hij is de onderduikgevers die zijn leven hebben gered, zeer dankbaar. Met enkele van de nakomelingen van deze helden heeft hij nog steeds contact.

Dit boekje is nog in de boekhandel verkrijgbaar.


Harm Jan Luth-Mulders,

stadsarchivaris van Vlaardingen en Maassluis